FCA چیست؟ شرایط بارنامه در فروش به روش FCA

تعریف و مفهوم FCA اینکوترمز

قاعده‌ی FCA (Free Carrier) یکی از پرکاربردترین مفاهیم در مجموعه‌ی اینکوترمز 2020 است که وظایف و تعهدات فروشنده و خریدار را در فرآیند تحویل کالا (فریت بار) به‌روشنی مشخص می‌کند. در این روش، فروشنده موظف است کالا را در محل توافق‌شده به شرکت حمل یا نماینده‌ی معرفی‌شده از سوی خریدار تحویل دهد. از همان لحظه، ریسک و هزینه‌ی کالا به خریدار منتقل می‌شود و مسئولیت فروشنده پایان می‌یابد.
محل تحویل می‌تواند کارخانه، انبار فروشنده یا یکی از مراکز حمل‌ونقل مانند بندر، فرودگاه یا ایستگاه راه‌آهن باشد. اگر محل تحویل در کارخانه یا انبار فروشنده تعیین شده باشد، او باید کالا را روی وسیله‌ی نقلیه‌ی خریدار بارگیری کند؛ اما اگر محل تحویل در نقطه‌ی دیگری (مثلاً پایانه‌ی باربری یا اسکله‌ی خروجی) مشخص شده باشد، فروشنده فقط موظف است کالا را به آن مکان منتقل کرده و برای تحویل آماده کند، بدون اینکه بارگیری را انجام دهد.
در چارچوب FCA term، انجام تشریفات گمرکی صادرات، آماده‌سازی اسناد خروج، بسته‌بندی مناسب و رعایت استانداردهای امنیتی حمل بر عهده‌ی فروشنده است. در مقابل، خریدار باید قرارداد حمل‌ونقل را منعقد کند، بیمه‌ی محموله را بپوشاند و مسئول انجام تشریفات گمرکی واردات در کشور مقصد باشد.
یکی از دلایل محبوبیت FCA، انعطاف‌پذیری بالا در انواع روش‌های حمل‌ونقل است. این قاعده می‌تواند در حمل زمینی، هوایی، دریایی یا حمل ترکیبی (Multimodal Transport) استفاده شود. در واقع، FCA گزینه‌ای ایده‌آل برای تجارت‌هایی است که کالا به‌صورت حمل و نقل کانتینری یا چندمرحله‌ای ارسال می‌شود.
به‌طور کلی، FCA تعادلی منطقی میان مسئولیت‌های فروشنده و خریدار ایجاد می‌کند و ضمن حفظ شفافیت در فرآیند حمل، به کاهش هزینه‌ها و زمان تحویل کمک می‌کند. همین ویژگی‌ها باعث شده است که قاعده‌ی Free Carrier در میان شرکت‌های حمل و نقل بین المللی و صادرکنندگان، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین قواعد اینکوترمز حمل هوایی کالا و دریایی شناخته شود.

شرایط بارنامه در فروش به روش FCA

در معاملات بین‌المللی که بر اساس قاعده‌ی FCA (Free Carrier) انجام می‌شوند، نحوه‌ی صدور بارنامه (Bill of Lading) از مهم‌ترین بخش‌های فرآیند حمل محسوب می‌شود. بارنامه سندی رسمی و بین‌المللی است که تحویل کالا به شرکت حمل را تأیید کرده و مبنای اصلی برای پیگیری، ترخیص و پرداخت وجه در معاملات خارجی است.
در نسخه‌ی جدید اینکوترمز 2020، اصلاحات مهمی برای رفع چالش‌های گذشته در FCA term اعمال شده است. یکی از این تغییرات، امکان درخواست خریدار از شرکت حمل و نقل بین المللی یا شرکت حمل‌ونقل دریایی برای صدور بارنامه‌ای با عبارت “On Board” است؛ حتی در صورتی که کالا هنوز بر روی کشتی بارگیری نشده باشد و تنها به حمل‌کننده‌ی زمینی یا واسطه تحویل داده شده باشد.
در این شرایط، شرکت حمل ابتدا سندی با عنوان “Received for Shipment” صادر می‌کند که نشان‌دهنده‌ی دریافت کالا از فروشنده است و تاریخ دقیق تحویل به حمل‌کننده را مشخص می‌سازد. سپس پس از بارگیری نهایی بر روی کشتی، نسخه‌ی نهایی یعنی “On Board Bill of Lading” صادر می‌شود که زمان دقیق بارگیری بر روی کشتی را ثبت می‌کند.
اهمیت این نوع بارنامه‌ها در زمانی مشخص می‌شود که معامله بر اساس اعتبار اسنادی (Letter of Credit) انجام می‌گیرد. بانک‌ها معمولاً تنها در صورتی اقدام به پرداخت وجه می‌کنند که بارنامه‌ی On Board ارائه شده باشد، زیرا این سند تأیید می‌کند که کالا واقعاً بر روی کشتی بارگیری شده است. به همین دلیل، اصلاحات اخیر در FCA باعث افزایش اطمینان و تسهیل فرآیند بانکی شده است.
اگرچه صدور این نوع بارنامه در روش FCA الزامی نیست، اما بسیاری از شرکت‌های کشتیرانی و شرکت‌های فورواردر، بنا به درخواست خریدار و برای تسهیل امور گمرکی و مالی، به‌صورت داوطلبانه اقدام به صدور آن می‌کنند. به این ترتیب، خریدار علاوه بر کنترل بهتر بر فرآیند حمل، می‌تواند اسناد رسمی و مورد تأیید بانک را نیز در زمان مناسب دریافت کند.
این ویژگی باعث شده است که روش FCA در میان شرکت‌های صادرکننده و واردکننده، به‌ویژه در مسیرهای پرترافیکی چون حمل دریایی و حمل بار هوایی، به یکی از گزینه‌های محبوب تبدیل شود؛ چراکه ضمن حفظ انعطاف در انتخاب روش حمل، هماهنگی کامل میان فرآیندهای بانکی، گمرکی و لجستیکی را نیز فراهم می‌سازد.

بیشتر بخوانید: صادرات گچ

مزیت FCA

اجرای صحیح روش FCA در معاملات بین‌المللی نیازمند دقت در جزئیات و شناخت کامل از مسئولیت‌ها، مدارک و شرایط تحویل است. بسیاری از اختلافات بین خریدار و فروشنده به دلیل نادیده گرفتن نکات ظریف اینکوترمز رخ می‌دهد. در این بخش به مهم‌ترین نکات اجرایی در استفاده از FCA term اشاره می‌کنیم که آشنایی با آن‌ها می‌تواند از بروز مشکلات در فرآیند حمل و صادرات جلوگیری کند.

۱. تعیین دقیق محل تحویل کالا

در قاعده‌ی FCA (Free Carrier)، تعیین دقیق محل تحویل کالا اهمیت زیادی دارد، زیرا از همان نقطه، مسئولیت، هزینه و ریسک کالا از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود. این محل می‌تواند کارخانه، انبار فروشنده یا نقطه‌ای دیگر مانند بندر، فرودگاه یا ترمینال حمل‌ونقل باشد و باید در قرارداد به‌صورت روشن ذکر شود. اگر تحویل در محل فروشنده انجام شود، او موظف است کالا را روی وسیله‌ی نقلیه‌ی خریدار بارگیری کند، اما اگر محل تحویل در نقطه‌ای خارج از انبار فروشنده باشد، باید کالا را تا آن مکان انتقال داده و آماده‌ی تخلیه نماید. تعیین دقیق این نقطه در قرارداد، از بروز اختلافات در خصوص هزینه، ریسک یا خسارت جلوگیری کرده و به شفافیت تعهدات طرفین کمک می‌کند؛ ازاین‌رو توصیه می‌شود همواره عبارت FCA همراه با نام دقیق محل تحویل در اسناد حمل‌ونقل و فروش درج شود.

۲. هماهنگی با شرکت حمل و نقل بین‌المللی

در روش FCA، انتخاب شرکت حمل به‌عهده خریدار است اما فروشنده باید با آن شرکت همکاری کامل داشته باشد تا فرآیند تحویل بدون تأخیر انجام شود. فروشنده باید پیش از موعد، زمان و مکان دقیق حضور شرکت حمل را بداند. همکاری نزدیک با شرکت حمل و نقل بین المللی زمینی یا نمایندگی کشتیرانی می‌تواند روند بارگیری، صدور بارنامه و ترخیص را بسیار آسان‌تر کند.

۳. مدیریت هزینه‌ها و اسناد حمل

در FCA، خریدار پس از تحویل کالا، مسئول پرداخت هزینه حمل کانتینر، بیمه و سایر مخارج است. با این حال، فروشنده باید مطمئن شود اسناد لازم برای خروج کالا از کشور مبدأ به‌درستی آماده شده‌اند. در غیر این صورت ممکن است تأخیر در گمرک یا هزینه‌های اضافی ایجاد شود. توصیه می‌شود پیش از ارسال کالا، استعلام قیمت حمل و نقل دریایی از خطوط مختلف انجام شود تا بهترین گزینه از نظر زمان و هزینه انتخاب شود.

۴. انتخاب نوع حمل مناسب

یکی از مزایای FCA، قابلیت استفاده در انواع حمل‌ونقل است. انتخاب نوع حمل باید بر اساس ارزش کالا، زمان تحویل، و حساسیت محموله انجام گیرد. برای کالاهای فاسد شدنی یا حساس، استفاده از شرکت کارگو و مسیرهای هوایی توصیه می‌شود، در حالی که برای محموله‌های حجیم‌تر، باربری دریایی مقرون‌به‌صرفه‌تر است.

۵. بیمه و انتقال ریسک

در FCA، فروشنده مسئول بیمه کردن کالا نیست؛ اما از نظر تجاری، بهتر است خریدار پیش از حمل با شرکت بیمه هماهنگی لازم را انجام دهد. انتقال ریسک از لحظه تحویل کالا به شرکت حمل اتفاق می‌افتد، بنابراین انتخاب شرکت معتبر با سابقه در حمل‌ونقل بین‌المللی اهمیت زیادی دارد.

بیشتر بخوانید: تفاوت کریر و فورواردر

نقش FCA در مدیریت زنجیره تأمین

روش FCA (Free Carrier) یکی از مؤثرترین ابزارها در مدیریت زنجیره تأمین جهانی است که با ایجاد تعادل میان مسئولیت‌های خریدار و فروشنده، شفافیت و سرعت را در فرآیند حمل افزایش می‌دهد. در این روش، فروشنده تا زمان تحویل کالا به شرکت حمل مسئول است و از آن پس، خریدار کنترل کامل حمل‌ونقل را در اختیار دارد. FCA با قابلیت استفاده در انواع حمل‌ونقل از جمله حمل ریلی، حمل بار دریایی، هوایی و حمل ترکیبی، انعطاف بالایی برای شرکت‌ها فراهم می‌کند. همچنین این روش با شفاف‌سازی هزینه‌ها، امکان استعلام قیمت حمل و نقل دریایی، انتخاب مسیر بهینه و کاهش هزینه حمل کانتینر را ممکن می‌سازد. در نتیجه، FCA نه‌تنها موجب صرفه‌جویی در هزینه‌ها و زمان می‌شود، بلکه به بهبود هماهنگی میان فروشنده، خریدار و شرکت‌های حمل بین‌المللی کمک می‌کند و نقشی کلیدی در موفقیت تجارت جهانی ایفا می‌نماید.