منظور از FOB در حمل و نقل دریایی چیست؟
FOB چیست؟ تعیین مسئولیت فروشنده و خریدار در حمل‌ونقل بین‌المللی
اصطلاح FOB (Free On Board) یکی از قواعد کلیدی در حمل بار دریایی و بازرگانی بین‌المللی است که مشخص می‌کند مسئولیت، هزینه و ریسک کالا در چه مرحله‌ای از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود. در این شیوه، فروشنده موظف است کالا را آماده و بسته‌بندی کرده، آن را تا بندر مبدأ منتقل و بر روی کشتی تعیین‌شده توسط خریدار بارگیری کند؛ از آن لحظه، تمامی هزینه‌ها و خطرات حمل، بیمه و ترخیص به عهده خریدار است. این قاعده آزادی عمل زیادی به خریدار می‌دهد تا شرکت حمل و نقل بین‌المللی، مسیر حمل، نوع بیمه و حتی زمان‌بندی را خود انتخاب کند و از این طریق هزینه‌ها را کنترل نماید. در مقابل، فروشنده پس از تحویل کالا روی عرشه کشتی از مسئولیت‌های بین‌المللی خود رها می‌شود. البته FOB در حمل و نقل دریایی بیشتر برای خریدارانی مناسب است که تجربه کافی در امور لجستیکی، گمرکی و بیمه‌ای دارند، زیرا نیاز به هماهنگی دقیق با نمایندگی‌های کشتیرانی و فورواردِرها دارد. به طور کلی، FOB تعادلی هوشمندانه میان مسئولیت و اختیار ایجاد می‌کند و شناخت درست آن به شرکت‌ها کمک می‌کند تا با کاهش ریسک، در معاملات جهانی تصمیمات دقیق‌تر و اقتصادی‌تری بگیرند.
حالت‌های مختلف حمل‌ونقل به روش FOB
FOB مخفف چیست؟ قاعده FOB (Free On Board) به معنای «تحویل کالا روی عرشه کشتی» یکی از رایج‌ترین روش‌های تحویل در حمل و نقل دریایی و تجارت بین‌المللی است که بر اساس آن، مسئولیت و ریسک کالا از لحظه قرار گرفتن روی کشتی به خریدار منتقل می‌شود. با این حال، اجرای این قاعده بسته به نوع کالا و مسیر حمل می‌تواند در حالت‌های مختلفی انجام شود؛ از جمله FOB در حمل و نقل دریایی برای کالاهای فله‌ای و کانتینری، FOB در حمل و نقل کانتینری که در آن فروشنده تا لحظه بارگیری کانتینر بر کشتی مسئول است، FOB چندوجهی برای حمل و نقل ترکیبی از مسیرهای زمینی و دریایی، FOB فله‌ای مخصوص مواد خام و غلات، و FOB ویژه کالاهای خاص که شامل تجهیزات سنگین یا مواد خطرناک است و نیاز به رعایت استانداردهای ایمنی بین‌المللی دارد. در مجموع، FOB ساختاری انعطاف‌پذیر دارد و آشنایی با حالت‌های مختلف آن به شرکت حمل و نقل بین المللی، شرکت کشتیرانی و صادرکنندگان کمک می‌کند تا با انتخاب شیوه مناسب، هزینه حمل کانتینر را کاهش داده و ایمنی حمل را به حداکثر برسانند.
آشنایی با وظایف فروشنده و خریدار در ترم FOB
وظایف فروشنده و خریدار در ترم FOB در حمل و نقل دریایی به چند بخش اصلی همچون تهیه و تحویل کالا در بندر بارگیری، پرداخت هزینه‌ها، بیمه و مسئولیت‌های مربوط به انجام تشریفات گمرکی تقسیم می‌شود. در ادامه هر‌یک از این موارد را به‌طور جداگانه بررسی خواهیم کرد.
الزامات فروشنده در قرارداد FOB:
- آماده‌سازی و بسته‌بندی کالا:
فروشنده موظف است کالا را طبق استانداردهای بین‌المللی بسته‌بندی کرده و برای حمل دریایی کالا آماده نماید.
- تحویل کالا در بندر مبدأ:
فروشنده باید کالا را به بندر تعیین‌شده منتقل کرده و آن را بر روی کشتی معرفی‌شده از سوی خریدار بارگیری کند.
- تحمل ریسک تا زمان بارگیری:
تا زمانی که کالا از نرده کشتی عبور نکرده، کلیه خسارت‌ها، هزینه‌ها و خطرات بر عهده فروشنده است.
- انجام تشریفات گمرکی صادرات:
فروشنده مسئول انجام کلیه مراحل ترخیص صادراتی، اخذ مجوزها و پرداخت عوارض خروج کالا از کشور مبدأ است.
- اطلاع‌رسانی دقیق به خریدار:
فروشنده باید زمان آماده بودن کالا برای بارگیری و تاریخ حرکت کشتی را به خریدار اعلام کند تا هماهنگی لازم انجام گیرد.
بیشتر بخوانید: ارسال بار از آلمان به ایران
الزامات خریدار در قرارداد FOB در حمل و نقل دریایی:
- انتخاب کشتی و متصدی حمل‌ونقل:
خریدار موظف است کشتی مناسب را تعیین کرده و اطلاعات لازم را در اختیار فروشنده قرار دهد تا فرآیند بارگیری به موقع انجام شود.
- پرداخت هزینه‌های حمل بین‌المللی و بیمه:
پس از بارگیری کالا بر روی کشتی، هزینه‌های حمل دریایی (هزینه حمل کانتینر)، بیمه و سایر هزینه‌های مرتبط تا مقصد بر عهده خریدار است.
- انجام تشریفات گمرکی واردات:
خریدار باید پس از ورود کالا به کشور مقصد، مراحل ترخیص گمرکی، پرداخت مالیات، عوارض و سایر هزینه‌های وارداتی را انجام دهد.
- تحمل ریسک از لحظه بارگیری:
از زمان عبور کالا از نرده کشتی، خریدار مالک کالا محسوب می‌شود و مسئول هرگونه خسارت یا زیان احتمالی است.
- پرداخت وجه قرارداد طبق شرایط توافق‌شده:
خریدار باید مبلغ توافق‌شده در قرارداد را در موعد مقرر پرداخت نماید تا فرایند تحویل و انتقال مالکیت کامل شود.
در مجموع، در قاعده FOB، فروشنده مسئول انجام تمامی امور گمرکی در کشور مبدأ است، در حالی که خریدار باید تشریفات گمرکی و ترخیص کالا را در کشور مقصد بر عهده گیرد. رعایت دقیق این الزامات، از توقف کالا در بنادر، افزایش هزینه‌ها و بروز اختلافات حقوقی جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، خریداران پیش از عقد قرارداد معمولاً اقدام به استعلام قیمت حمل دریایی از شرکت حمل و نقل بین المللی (مانند کارگو) می‌کنند تا بتوانند هزینه نهایی حمل، بیمه و ترخیص را به‌طور دقیق برآورد کرده و معامله‌ای شفاف، قانونی و مقرون‌به‌صرفه انجام دهند.
بیشتر بخوانید: صادرات سیمان به ترکیه
وظایف فروشنده و خریدار در مورد پرداخت هزینه‌ها در FOB
در قراردادهای مبتنی بر قاعده FOB (Free On Board)، یکی از اصلی‌ترین موضوعات مورد توجه در زمان عقد قرارداد، تقسیم دقیق هزینه‌ها میان فروشنده و خریدار است. این قاعده به‌صورت شفاف مشخص می‌کند که هر طرف تا چه مرحله‌ای از فرآیند حمل‌ونقل مسئول پرداخت هزینه‌ها است و از چه نقطه‌ای به بعد، مسئولیت مالی به طرف دیگر منتقل می‌شود. بر اساس مفاد ترم FOB (فوب)، مرز پرداخت هزینه‌ها همان نقطه‌ای است که کالا بر روی عرشه کشتی در بندر مبدأ قرار می‌گیرد. تا پیش از آن، تمام مخارج مربوط به آماده‌سازی و ارسال کالا بر عهده فروشنده است و پس از آن، کلیه هزینه‌های مرتبط با حمل بین‌المللی، بیمه و ترخیص به خریدار واگذار می‌شود.
وظایف فروشنده در پرداخت هزینه‌ها:
- هزینه آماده‌سازی و بسته‌بندی کالا:
فروشنده موظف است هزینه‌های مربوط به تولید، بسته‌بندی، برچسب‌گذاری و آماده‌سازی کالا را تا زمان تحویل در بندر پرداخت کند.
- هزینه حمل داخلی تا بندر بارگیری:
هزینه انتقال کالا از محل تولید یا انبار فروشنده تا بندر مبدأ و انبارهای موقت بندری بر عهده اوست.
- هزینه بارگیری کالا روی کشتی:
فروشنده باید هزینه‌های مربوط به بارگیری کالا بر روی کشتی انتخاب‌شده توسط خریدار را پرداخت نماید.
- هزینه‌های صادراتی و گمرکی مبدأ:
پرداخت هزینه‌های مرتبط با تشریفات صادراتی، عوارض خروج و مجوزهای قانونی از تعهدات فروشنده است.
وظایف خریدار در پرداخت هزینه‌ها:
- هزینه حمل‌ونقل بین‌المللی:
پس از بارگیری کالا بر روی کشتی، خریدار مسئول پرداخت هزینه‌های حمل دریایی تا بندر مقصد می‌شود.
- هزینه بیمه کالا:
در قاعده FOB، بیمه بر عهده خریدار است. او باید بیمه‌نامه‌ای متناسب با ارزش و نوع کالا تهیه کند تا محموله در طول مسیر تحت پوشش باشد.
- هزینه‌های تخلیه و ترخیص در بندر مقصد:
خریدار موظف است هزینه‌های تخلیه، انبارداری، ترخیص گمرکی، مالیات‌ها و سایر هزینه‌های وارداتی را پرداخت کند.
- هزینه‌های بانکی و مالی در فرآیند پرداخت وجه:
در صورت استفاده از اعتبار اسنادی یا سایر روش‌های پرداخت بین‌المللی، هزینه‌های بانکی، کارمزدها و تبدیل ارز نیز به عهده خریدار است مگر آنکه در قرارداد خلاف آن ذکر شده باشد.
عوامل تاثیرگذار بر قیمت گذاری FOB چیست؟
در معاملات بین‌المللی مبتنی بر قاعده FOB (Free On Board)، قیمت‌گذاری کالا تنها به ارزش ذاتی محصول محدود نمی‌شود، بلکه مجموعه‌ای از هزینه‌ها، شرایط حمل‌ونقل و عوامل بازار در تعیین قیمت نهایی تأثیرگذار هستند. در این نوع قراردادها، قیمت FOB نشان‌دهنده‌ی ارزش کالا در محل بارگیری و تمامی هزینه‌های مربوط به آماده‌سازی و تحویل بر روی کشتی است. در ادامه، مهم‌ترین عوامل مؤثر بر قیمت‌گذاری ترم FOB بررسی می‌شود:
۱. نوع و ماهیت کالا
نوع محصول، وزن، ابعاد، حساسیت و شرایط نگهداری آن از اصلی‌ترین عوامل تعیین‌کننده در قیمت FOB است. کالاهای فاسدشدنی، شکننده یا دارای شرایط خاص نگهداری، نیازمند بسته‌بندی و مراقبت ویژه‌اند که هزینه تحویل در بندر را افزایش می‌دهد.
۲. هزینه حمل داخلی تا بندر بارگیری
یکی از بخش‌های مهم قیمت FOB، هزینه انتقال کالا از محل تولید یا انبار فروشنده تا بندر مبدأ است. مسافت، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، نوع وسیله نقلیه و نرخ سوخت همگی بر این هزینه اثر مستقیم دارند.
۳. هزینه‌های بندری و بارگیری
در قرارداد FOB، فروشنده مسئول پرداخت هزینه‌های بارگیری کالا بر روی کشتی است. هزینه‌های بندری، جرثقیل، انبارداری، بارگیری و هزینه خدمات کشتی در محاسبه قیمت FOB نقش قابل‌توجهی دارند.
۴. هزینه‌های گمرکی و مجوزهای صادراتی
فروشنده موظف است کلیه تشریفات صادراتی را انجام دهد؛ بنابراین هزینه‌های گمرک، مالیات صادرات، اخذ مجوزهای قانونی و صدور گواهی مبدأ از جمله مواردی هستند که در قیمت FOB لحاظ می‌شوند.
۵. شرایط بازار و نوسانات ارزی
قیمت نهایی FOB تحت تأثیر نرخ ارز و وضعیت بازار جهانی قرار دارد. تغییر در نرخ دلار یا یورو در کشور مبدأ می‌تواند باعث افزایش یا کاهش قیمت صادراتی شود. همچنین، تقاضای فصلی یا کمبود ظرفیت حمل در خطوط کشتیرانی می‌تواند بر قیمت نهایی تأثیر بگذارد.
۶. شرایط قرارداد و زمان تحویل کالا
اگر در قرارداد زمان تحویل کوتاه‌تر از حالت معمول تعیین شود، هزینه‌های اضافی برای تسریع در آماده‌سازی و حمل داخلی ممکن است بر قیمت FOB افزوده شود. همچنین، شرایط پرداخت (نقدی یا اعتباری) نیز می‌تواند در تعیین نرخ تأثیرگذار باشد.
۷. هزینه‌های بسته‌بندی و بازرسی کالا
در قرارداد FOB، فروشنده باید کالا را طبق استانداردهای بین‌المللی بسته‌بندی کند. هزینه‌های مربوط به مواد بسته‌بندی، برچسب‌گذاری، و در برخی موارد، هزینه بازرسی یا کنترل کیفی قبل از بارگیری نیز به قیمت نهایی اضافه می‌شود.
۸. هزینه‌های بیمه قبل از بارگیری
هرچند در ترم FOB مسئولیت بیمه اصلی با خریدار است، اما فروشنده ممکن است تا زمان تحویل کالا روی کشتی، بیمه موقت داخلی تهیه کند تا کالا در مسیر حمل تا بندر تحت پوشش باشد. هزینه این بیمه نیز در محاسبه قیمت FOB (فوب) لحاظ می‌شود.
بیشتر بخوانید: فریت بار
تفاوت FOB و CIF چیست؟
دو قاعده‌ی FOB (Free On Board) و CIF (Cost, Insurance, and Freight) از مهم‌ترین اصطلاحات در حمل و نقل دریایی و معاملات بین‌المللی هستند که مرز مسئولیت، هزینه و ریسک میان خریدار و فروشنده را مشخص می‌کنند. در FOB، فروشنده تنها تا لحظه‌ای که کالا روی کشتی در بندر مبدأ بارگیری می‌شود مسئول است و از آن پس، تمام هزینه‌ها و خطرات بر عهده خریدار قرار می‌گیرد؛ در حالی‌که در CIF، فروشنده تا رسیدن کالا به بندر مقصد مسئولیت حمل، بیمه و ایمنی را بر عهده دارد. تفاوت FOB و CIF در نقطه انتقال ریسک است؛ در FOB این انتقال در مبدأ انجام می‌شود و در CIF در مقصد. علاوه بر این، در FOB خریدار اختیار دارد شرکت حمل و نقل بین المللی و بیمه‌گر خود را انتخاب کند و هزینه‌ها را کنترل نماید، اما در CIF فروشنده همه امور حمل، بیمه و رزرو کشتی را انجام می‌دهد. به همین دلیل، FOB کنترل بیشتری به خریدار می‌دهد، در حالی که CIF آسایش و اطمینان بیشتری فراهم می‌کند. در نهایت، هزینه کالا در قراردادهای FOB معمولاً کمتر از CIF است، زیرا در روش CIF علاوه بر قیمت کالا، هزینه بیمه و کرایه حمل نیز در مبلغ نهایی محاسبه می‌شود. در واقع، تفاوت ترم‌های CIF و FOB در اینکوترمز در معاملات بین‌المللی دقیقاً در همین نقطه نهفته است؛ جایی که مسئولیت، ریسک و پرداخت هزینه‌ها در FOB در مبدأ به خریدار منتقل می‌شود، اما در CIF فروشنده موظف است کالا را تا بندر مقصد حمل کرده و بیمه آن را نیز تأمین کند. این تفاوت بنیادین باعث می‌شود که انتخاب بین این دو ترم، تأثیر مستقیمی بر قیمت نهایی، سطح ریسک‌پذیری و میزان کنترل طرفین در فرآیند حمل‌ونقل بین‌المللی داشته باشد.
بیشتر بخوانید: شرکت حمل و نقل بین المللی زمینی
نتیجه‌گیری
در تجارت بین‌المللی، انتخاب قاعده‌ی مناسب از میان اصطلاحات اینکوترمز مانند FOB و CIF نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت یا شکست یک معامله دارد. هر یک از این دو روش مزایا، محدودیت‌ها و تعهدات خاص خود را دارند و میزان مسئولیت، ریسک و هزینه را میان فروشنده و خریدار به‌طور متفاوت تقسیم می‌کنند. FOB در حمل و نقل دریایی برای شرکت‌هایی مناسب است که تجربه کافی در حمل‌ونقل بین‌المللی دارند و می‌خواهند کنترل کامل بر فرآیند حمل، انتخاب بیمه‌گر و مدیریت هزینه‌ها داشته باشند. در این روش، خریدار پس از بارگیری کالا بر روی کشتی، مالک آن محسوب می‌شود و مسئول تمام مراحل بعدی حمل تا مقصد است. این موضوع اگرچه نیازمند مدیریت دقیق و دانش لجستیکی بالاست، اما در عوض امکان صرفه‌جویی و انعطاف‌پذیری بیشتری را فراهم می‌کند.
خدمات حمل و نقل بین المللی شرکت هنزا ناو دریا
شرکت نمایندگی کشتیرانی و خدمات بار هوایی هنزا ناو دریا (هانزا) با افتخار خدمات مشاوره‌ای و راهکارهای جامع در حوزه حمل و نقل دریایی، حمل ریلی، زمینی و حمل بار هوایی ارائه می‌دهد. همچنین، در زمینه حمل بار هوایی از چین و حمل بار دریایی از چین نیز آماده‌ایم تا بر اساس نیازهای شما، راهکارهای مناسبی پیشنهاد کنیم. لطفاً در نظر داشته باشید که ارائه این خدمات ممکن است بسته به عواملی نظیر وضعیت‌های عملیاتی، شرایط صنعت و سایر متغیرها نسبت به زمان درخواست سرویس متفاوت باشد. بنابراین، با توجه به نوسانات در نحوه ارائه خدمات در بازار، جهت اطمینان از دریافت سرویس مورد نظر از این مجموعه برای دریافت اطلاعات بیشتر و بررسی شرایط، لطفاً با تیم ما تماس بگیرید.
