کد IMDG چیست؟
تعریف کد IMDG
کد IMDG (International Maritime Dangerous Goods Code) یا کد بین‌المللی کالاهای خطرناک دریایی مجموعه‌ای از مقررات جهانی است که به‌منظور ایمنی در حمل‌ونقل دریایی کالاهای خطرناک طراحی شده است. این کد، بر پایه پیشنهادات «کمیته کارشناسان سازمان ملل متحد در حوزه حمل‌ونقل کالاهای خطرناک» و با همکاری «سازمان بین‌المللی دریانوردی» (IMO) تهیه شده است. هدف از این کد، یکپارچه‌سازی استانداردها، کاهش خطرات حمل مواد خطرناک در دریا و افزایش ایمنی خدمه، کشتی، محیط‌زیست دریایی و بنادر بوده است. با توجه به رشد و پیچیدگی روزافزون حمل‌ونقل دریایی، کد IMDG به‌صورت منظم و ساختارمند مورد بازنگری قرار می‌گیرد. اصلاحات پیشنهادی هر دو سال یک‌بار ارائه می‌شود و معمولاً دو سال پس از ارائه، با تصویب نهادهای مربوطه به اجرا درمی‌آید.
روند بازنگری به این صورت انجام می‌شود:
- کشورهای عضو IMO پیشنهادهای خود را برای اصلاح یا بهبود کد ارائه می‌دهند؛
- این پیشنهادات توسط کمیته کارشناسان سازمان ملل بررسی، تحلیل و اولویت‌بندی می‌شود؛
- مواردی که از نظر ایمنی، تغییرات فنی یا شرایط جهانی فوریت بیشتری دارند، در بازنگری بعدی وارد و تصویب می‌شوند.
کنوانسیون بین‌المللی SOLAS و کد IMDG
در دنیای پیچیده حمل‌ونقل بین‌المللی، ایمنی کشتی‌ها، خدمه، محموله‌ها و محیط زیست دریایی از اهمیت حیاتی برخوردار است. در این میان، دو سند بین‌المللی نقش اساسی ایفا می‌کنند:
- کنوانسیون بین‌المللی ایمنی جان اشخاص در دریا (SOLAS)
- کد بین‌المللی کالاهای خطرناک دریایی (IMDG Code)
این دو سند نه‌تنها مکمل یکدیگر هستند، بلکه رابطه‌ای کاملاً ساختاری و کاربردی دارند؛ به‌طوری‌که کد IMDG به‌عنوان ابزار اجرایی و عملیاتی مفاد ایمنی SOLAS در زمینه حمل کالاهای خطرناک شناخته می‌شود.
SOLAS چیست و چرا اهمیت دارد؟
SOLAS مخفف International Convention for the Safety of Life at Sea، یکی از مهم‌ترین کنوانسیون‌های دریایی در جهان است. هدف اصلی این سند، تضمین ایمنی جان افراد در دریا است و مقررات آن، کلیه جنبه‌های طراحی، ساخت، تجهیزات، عملکرد و عملیات کشتی‌ها را پوشش می‌دهد. این کنوانسیون در طول دهه‌ها بارها به‌روزرسانی شده و نسخه فعلی آن، یکی از پایه‌های اصلی قانون‌گذاری دریایی در سطح بین‌المللی است.
فصل هفتم SOLAS و کد IMDG
در فصل هفتم (Chapter VII) از نسخه فعلی SOLAS، مقررات ویژه‌ای برای حمل دریایی کالاهای خطرناک گنجانده شده است. بر اساس این فصل:
«حمل هرگونه ماده خطرناک از طریق دریا تنها در صورتی مجاز است که مطابق با الزامات مشخص‌شده در کد IMDG انجام شود.»
این بند نشان می‌دهد که کد IMDG، به‌طور رسمی راهنمای اجرای مفاد فصل هفتم SOLAS به شمار می‌رود و تمام کشورها موظف‌اند قوانین ملی خود را با این کد هماهنگ کنند.
نقش IMDG Code در اجرای SOLAS
کد IMDG ابزاری اجرایی است که جزئیات عملیاتی ایمنی حمل کالاهای خطرناک را مشخص می‌کند. این کد به‌صورت دقیق و ساختاریافته تعیین می‌کند که کالاهای خطرناک باید چگونه:
- طبقه‌بندی شوند (بر اساس ماهیت شیمیایی، فیزیکی و میزان خطر)
- بسته‌بندی و برچسب‌گذاری شوند (با برچسب‌های بین‌المللی قابل‌شناسایی)
- مستندسازی شوند (صدور بارنامه، اظهارنامه کالا و گواهی‌نامه ایمنی)
- در کانتینرها بارگیری شوند (با رعایت اصول چیدمان، جداسازی و ایمنی)
- در کشتی جای‌گذاری شوند (با رعایت توازن، تهویه و محدودیت‌های مکان قرارگیری)
کد IMDG و کنوانسیون MARPOL
در کنار کنوانسیون SOLAS، کنوانسیون MARPOL یکی دیگر از اسناد کلیدی در حوزه حمل‌ونقل دریایی بین‌المللی است که بر جلوگیری از آلودگی دریا توسط کشتی‌ها تمرکز دارد. MARPOL که مخفف Marine Pollution است، به یک سند جامع برای کشورهای عضو IMO تبدیل شده است. این کنوانسیون شامل شش ضمیمه است که هر کدام نوع خاصی از آلودگی را پوشش می‌دهند. ضمیمه III که مربوط به مواد خطرناک در بسته‌بندی است، مستقیماً با کد IMDG مرتبط می‌شود. این ضمیمه تأکید می‌کند که چنین موادی باید به‌درستی برچسب‌گذاری، مستندسازی و مطابق دستورالعمل‌های کد IMDG حمل شوند تا از نشت یا آسیب زیست‌محیطی جلوگیری شود. درواقع، کد IMDG به‌عنوان ابزار اجرایی ضمیمه III کنوانسیون MARPOL عمل می‌کند و نقش مکمل آن را در حفظ ایمنی محیط زیست دریایی ایفا می‌نماید.
تاریخچه و توسعه کد IMDG
کد بین‌المللی کالاهای خطرناک دریایی (IMDG) یکی از مهم‌ترین ابزارهای مقرراتی در صنعت حمل‌ونقل دریایی است که به منظور تضمین ایمنی حمل کالاهای خطرناک، حفاظت از جان خدمه کشتی‌ها، حفظ ایمنی بنادر و صیانت از محیط زیست دریایی تدوین شده است. این کد در سال ۱۹۶۵ و بر پایه مفاد کنوانسیون بین‌المللی ایمنی جان اشخاص در دریا (SOLAS) مصوب ۱۹۶۰ و تحت نظارت سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) شکل گرفت و بخشی از مفاد کنوانسیون MARPOL، به‌ویژه در زمینه جلوگیری از آلودگی ناشی از حمل مواد شیمیایی، نیز در آن ادغام شده است. کد IMDG به‌طور منظم و دوره‌ای بازبینی و به‌روزرسانی می‌شود تا با تغییرات فناوری، تحولات جهانی و الزامات ایمنی هماهنگ باقی بماند. برای نمونه، نسخه سال ۲۰۱۸ این کد در سال ۲۰۲۰ لازم‌الاجرا شد و نسخه بعدی که برای سال ۲۰۲۰ تدوین شده بود، به‌دلیل تأخیر از اول ژوئن ۲۰۲۲ اجرایی گردید. اجرای این کد ابتدا به‌صورت داوطلبانه از ژانویه ۲۰۱۹ آغاز شد و از ژانویه ۲۰۲۰ به‌صورت الزامی درآمد. هدف اصلی این کد، ایجاد توازن میان ایمنی حمل‌ونقل کالاهای خطرناک و حفظ جریان آزاد تجارت بین‌المللی است. IMDG نه‌تنها از بروز حوادثی نظیر آتش‌سوزی، انفجار، نشت مواد سمی یا واکنش‌های شیمیایی جلوگیری می‌کند، بلکه از بروز آسیب‌های زیست‌محیطی دریاها نیز پیشگیری می‌نماید. ساختار این کد شامل دو جلد اصلی و یک ضمیمه تکمیلی است که جزئیاتی درباره بسته‌بندی، برچسب‌گذاری، مستندسازی، جداسازی مواد ناسازگار، چیدمان ایمن بار در کشتی و کانتینر، و همچنین مقابله با شرایط اضطراری مانند آتش‌سوزی یا نشت مواد خطرناک ارائه می‌دهد. کد IMDG به‌عنوان نظامی یکپارچه، برای تمامی کشتی‌های باربری در مسیرهای بین‌المللی لازم‌الاجراست و تمامی کشورهای عضو IMO موظف‌اند مقررات ملی خود را با الزامات آن منطبق سازند. این کد، امروز به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی ایمنی حمل‌ونقل دریایی در جهان شناخته می‌شود و نقش حیاتی در کاهش ریسک‌های ناشی از حمل کالاهای خطرناک ایفا می‌کند.
حمل دریایی کالاهای خطرناک
حمل کالاهای خطرناک از طریق دریا، نیازمند رعایت بالاترین استانداردهای ایمنی، دقت و انضباط در تمامی مراحل بارگیری، حمل، تخلیه و مستندسازی است. به‌منظور پیشگیری از حوادث، خطا در شناسایی نوع ماده یا ابهام در سطح ریسک، سازمان‌های بین‌المللی، به‌ویژه سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO)، ساختار مشخصی برای طبقه‌بندی این کالاها تدوین کرده‌اند. بر اساس این نظام بین‌المللی، کلیه کالاهای خطرناک در ۹ طبقه اصلی دسته‌بندی می‌شوند. برای هر طبقه، برچسب‌های هشداردهنده، گواهی‌نامه‌های خاص، الزامات بسته‌بندی و شرایط حمل مشخصی تعیین شده است که متناسب با ماهیت ماده یا کالا صادر و اعمال می‌شود.
طبقات 9 گانه کالاهای خطرناک در حمل دریایی
طبقه ۱ – مواد منفجره:
شامل شش زیرگروه با درجات مختلف قدرت انفجار است. نمونه‌ها: مواد آتش‌بازی، ترقه‌ها، مواد نظامی.
طبقه ۲ – گازها:
در سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند: گازهای بسیار قابل اشتعال (مانند پروپان)، گازهای غیرقابل اشتعال (مانند نیتروژن)، و گازهای سمی یا خطرناک برای سلامتی.
طبقه ۳ – مایعات قابل اشتعال:
این طبقه بدون زیرگروه است، اما طیف وسیعی از مایعاتی مانند بنزین، حلال‌ها و سوخت‌های نفتی را شامل می‌شود.
طبقه ۴ – جامدات ناپایدار یا واکنش‌پذیر:
دارای سه زیر گروه است:
۱. جامدات بسیار قابل احتراق (مانند گوگرد)
۲. مواد خودواکنش‌پذیر (که بدون منبع خارجی می‌توانند واکنش دهند)
۳. جامداتی که در تماس با آب گازهای سمی تولید می‌کنند (مانند سدیم فلزی)
طبقه ۵ – مواد اکسید کننده و پراکسیدهای آلی:
این دسته شامل موادی است که در تماس با دیگر مواد، اکسیژن آزاد کرده و خطر احتراق یا انفجار را افزایش می‌دهند.
طبقه ۶ – مواد سمی و عفونی:
شامل موادی است که برای انسان یا محیط‌زیست خطرناک‌اند، از جمله مواد سمی شیمیایی و مواد آلوده‌کننده زیستی.
طبقه ۷ – مواد پرتوزا:
مانند رادیوایزوتوپ‌ها یا منابع رادیواکتیو که نیازمند مدیریت ویژه، محافظت در برابر تشعشع و حمل تحت نظارت شدید هستند.
طبقه ۸ – مواد خورنده:
موادی که می‌توانند بافت‌های انسانی یا سطوح فلزی را به‌شدت تخریب کنند، مانند اسیدها و بازهای قوی.
طبقه ۹ – سایر مواد خطرناک:
شامل موادی می‌شود که در طبقات دیگر قرار نمی‌گیرند، اما دارای ریسک‌های خاص هستند؛ مانند یخ خشک (به دلیل تولید گاز دی‌اکسید کربن در فضای بسته)، باتری‌های لیتیومی، یا موتورهای احتراق داخلی.
نتیجه‌گیری
کد IMDG نه فقط یک دستورالعمل فنی، بلکه یک اصل اساسی برای ایمن‌سازی حمل و نقل جهانی کالاهای خطرناک است. در عصری که مرزهای جغرافیایی برای تجارت تقریباً بی‌معنا شده‌اند و بخش عمده‌ای از کالاها از طریق حمل دریایی و حمل و نقل کانتینری جابه‌جا می‌شوند، وجود چنین کدی برای هر شرکت کشتیرانی یک ضرورت غیرقابل‌انکار است.
خدمات بارفرابری شرکت هنزا ناو دریا
شرکت هنزا ناو دریا (هانزا) با افتخار و تجربه‌ای گسترده در حمل‌ونقل دریایی، زمینی و حمل بار هوایی، همواره در تلاش است تا با بررسی دقیق شرایط عملیاتی و نیازهای مشتریان، راهکارهای سفارشی و کارآمد ارائه دهد. ما با تکیه بر تحلیل‌های تخصصی و درک عمیق از هر پروژه، راه‌حل‌هایی متناسب با وضعیت شما طراحی می‌کنیم که بهترین پاسخ به نیازهای حمل‌ونقل شما باشد. در زمینه حمل و نقل ترکیبی نیز، تیم ما آماده است تا با ارزیابی شرایط موجود و تحلیل نیازها، پیشنهادهای عملی و متناسب ارائه کند که به طور دقیق با اهداف و نیازهای شما هماهنگ باشد. بنابراین، با توجه به نوسانات در نحوه ارائه خدمات در بازار، جهت اطمینان از دریافت سرویس مورد نظر از این مجموعه و اطلاع از جزئیات خدمات و شرایط به‌روز ما شما را به همکاری با تیم متخصص‌مان دعوت می‌کنیم. این تماس می‌تواند نقطه آغاز یک همکاری موفق و موثر باشد تا با هم بهترین راه‌حل‌ها را برای نیازهای شما بیابیم.
