
دموراژ و تاثیر آن در هزینه کل حمل و استراتژی کاهش آن

منظور از دموراژ چیست؟
زمانی که کانتینر شما (اعم از صادراتی یا وارداتی) به بندر میرسد، تعداد مشخصی روز بهعنوان «فری تایم» برای آن تخصیص مییابد. به این معنا که در مدت این روزها، کانتینر میتواند بدون پرداخت هزینه، در محوطهی ترمینال باقی بماند. معمولاً برای واردکنندگان یا صادرکنندگان، بین ۲ تا ۷ روز رایگان در نظر گرفته میشود. پس از پایان فری تایم، اپراتورهای بندر یا خطوط کشتیرانی بابت هر روز اضافهای که کانتینر در محوطه بندر باقی بماند، مبلغی بهعنوان جریمه یا هزینهی دیرکرد دریافت میکنند که دموراژ نام دارد. این هزینهها بهصورت روزانه محاسبه میشوند.
دموراژ ابزاری کنترلی برای حفظ حرکت پیوسته محمولهها در زنجیره تأمین در بنادر محسوب میشود. با این حال، این هزینهها صرفنظر از دلیل تأخیر کانتینر اخذ میشوند. از اینرو، پیشبینی هزینههای دموراژ برای بسیاری از صاحبان بار دشوار است. در هنگام واردات کالا، چنانچه گیرنده در تحویل گرفتن بار خود از بندر پس از تخلیه از کشتی تأخیر داشته باشد، هزینهای از وی دریافت میشود که دموراژ نام دارد. میزان این هزینه بسته به شرکت حملونقل دریایی، بندر مقصد، نوع تجهیزات مورد استفاده (مانند کانتینر خشک یا یخچالدار) و همچنین هزینه حمل اصلی متغیر خواهد بود.
در صادرات نیز، گاهی ممکن است کانتینری که به شرکت حمل تحویل داده شده، بنا به دلایلی برای مدت طولانیتری در بندر باقی بماند. حتی ممکن است بار از برنامه کشتیرانی عقب مانده و کشتی را از دست بدهد. در چنین مواردی نیز، هزینهی دموراژ اعمال میشود. این هزینهها بهصورت روزانه و به ازای هر کانتینر محاسبه میشوند.
حالتهای متفاوت دموراژ
دموراژ در صنعت لجستیک و حملونقل، بسته به نوع حمل، ساختار قرارداد و محل توقف کانتینر میتواند در قالبهای مختلفی ظاهر شود. شناخت این انواع برای مدیریت بهتر هزینهها در زنجیره تأمین، خصوصاً در حمل بار دریایی و حمل ترکیبی بسیار مهم است. در ادامه حالتهای مختلف دموراژ را معرفی میکنیم:
- دموراژ بندری (Port Demurrage)
- این نوع زمانی اتفاق میافتد که کانتینر پس از رسیدن به بندر، بیشتر از زمان مجاز تعیینشده در ترمینال باقی بماند. شرکتهای کشتیرانی برای نگهداری کانتینر در محوطه بندر، هزینهای روزانه دریافت میکنند.
- دموراژ ریلی یا زمینی (Rail/Truck Demurrage)
- در حملونقل داخلی، اگر واگن قطار یا کامیون به موقع تخلیه نشود یا بیشتر از زمان تعیینشده در محل بارگیری/تخلیه بماند، شرکت حملونقل هزینه دموراژ زمینی مطالبه خواهد کرد.
- دموراژ کانتینری (Container Demurrage)
- شایعترین نوع دموراژ است که در حملونقل دریایی رخ میدهد. در این حالت، گیرنده کالا کانتینر را در زمان تعیینشده تخلیه نکرده و آن را به شرکت کشتیرانی بازنگردانده است. این نوع دموراژ میتواند تا روزها یا حتی هفتهها ادامه داشته باشد و هزینه سنگینی ایجاد کند.
- دموراژ ناشی از اسناد (Documentation Delays)
- اگر اسناد حملونقل یا ترخیص ناقص یا اشتباه باشند، و باعث تأخیر در ترخیص شوند، دموراژ به دلیل وقفه ایجاد شده در تحویل کالا محاسبه خواهد شد.
دلایلی که باعث به وجود آمدن دموراژ کانتینر میشود.
- اگر اسناد حملونقل یا ترخیص ناقص یا اشتباه باشند، و باعث تأخیر در ترخیص شوند، دموراژ به دلیل وقفه ایجاد شده در تحویل کالا محاسبه خواهد شد.
دموراژ معمولاً نتیجهی ترکیبی از تأخیرها، نقصها و سوء مدیریت در بخشهای مختلف زنجیره تأمین است. در بسیاری از موارد، صاحبان کالا حتی از دلایل دقیق اعمال دموراژ اطلاع ندارند، تا زمانی که صورتحساب نهایی را دریافت کنند. درک دلایل اصلی این هزینه میتواند به کاهش یا حتی جلوگیری از آن کمک کند.
مهمترین دلایل بروز دموراژ عبارتاند از:
- تاخیر در ترخیص گمرکی:
- یکی از شایعترین دلایل دموراژ، تأخیر در انجام مراحل گمرکی است. ناقص بودن مدارک، اختلافات در ارزشگذاری کالا، یا مشکلات در ثبت سفارشها میتواند منجر به توقف طولانی کانتینر در بندر شود.
- برنامهریزی ضعیف در زنجیره تأمین:
- عدم هماهنگی بین زمان ورود کشتی، ترخیص اسناد و آماده بودن حمل داخلی باعث میشود کانتینرها به موقع تخلیه نشوند.
- عدم دریافت اسناد حمل بهموقع:
- در بسیاری از معاملات، اسناد حمل توسط بانک یا واسطهها نگهداری میشود و اگر این اسناد به موقع به دست گیرنده نرسد، امکان ترخیص وجود ندارد.
- مشکلات لجستیکی در داخل کشور:
- کمبود کامیون، ترافیک، اعتصابات یا نقص در رزرو انبار نیز از دیگر عواملی هستند که باعث تأخیر در تخلیه کانتینر و در نتیجه دموراژ میشوند.
- تأخیر کشتی یا ازدحام در بندر:
- اگر کشتی با تأخیر وارد بندر شود یا صف طولانی برای تخلیه وجود داشته باشد، این تأخیر ممکن است بهصورت زنجیرهای باعث دموراژ شود.
این عوامل نه تنها هزینه دموراژ را افزایش میدهند، بلکه کل فرآیند حمل و نقل کانتینری را دچار اختلال میکنند. به همین دلیل، شرکتهای حرفهای معمولاً تیمهای تخصصی برای مدیریت ورود کالا، اسناد و هماهنگیهای حمل داخلی در اختیار دارند.
برنامهریزی هزینهای کالا (Costing of Goods)
هزینههایی که در بالا اشاره شد، توسط شرکت حملونقل به مشتری منتقل میشوند. به همین دلیل، میتوان آنها را در روش قیمتگذاری و بودجهبندی شرکت لحاظ کرد. با اینکه هزینههای تناژ بر اساس وزن کشتی تعیین میشوند، اما اغلب هزینههای بندری سالانه توسط مراجع مربوطه منتشر شده و بهراحتی در برنامهریزی هزینهها قابل محاسبه هستند. علاوه بر هزینه حمل اصلی، اینگونه هزینههای جانبی میتوانند تأثیر قابل توجهی بر هزینه نهایی تحویل کالا داشته باشند. چنانچه هزینههای دموراژ و دیتنشن بهصورت منظم برای شرکت ایجاد شوند، باید در بودجههای سالانه لحاظ گردند. با این حال، تمامی بخشهای مسئول در سازمان باید تلاش کنند تا این هزینهها را کاهش داده و در صورت امکان حذف نمایند. این اقدام از طریق آمادگی برای ازدحام بندری، کمبود نیروی انسانی یا شرایط بد جوی امکانپذیر خواهد بود. در نهایت، کنترل و بهینهسازی این هزینهها در کنار مدیریت مؤثر هزینه حمل، نقش تعیینکنندهای در حفظ سودآوری عملیات لجستیکی ایفا خواهد کرد.

عوامل موثر بر محاسبه دموراژ چیست؟
هزینه دموراژ عددی ثابت برای همه شرایط نیست. این هزینه به مجموعهای از فاکتورها بستگی دارد که توسط شرکتهای کشتیرانی و اپراتورهای بندری مشخص میشود. درک دقیق این عوامل به صاحبان کالا کمک میکند تا بهتر برای تخلیه کالا برنامهریزی کرده و از جریمههای غیرمنتظره جلوگیری کنند.
مهمترین عوامل موثر بر محاسبه دموراژ:
هزینه دموراژ زمانی از سوی خطوط کشتیرانی یا اپراتورهای بندری مطالبه میگردد که جابجایی کانتینر از محوطه ترمینال با تأخیر مواجه گردد. این تأخیر ممکن است ناشی از عوامل مختلفی باشد که برخی از آنها قابل پیشگیری هستند، در حالی که برخی دیگر خارج از کنترل هستند.
دلایل قابل پیشگیری:
- نقص در مدارک و اسناد: ارائه مدارک ناقص یا نادرست منجر به توقف کانتینر در فرآیند ترخیص گمرکی میگردد.
- عدم شفافیت در زنجیره تأمین: کمبود دید کافی در فرآیند حملونقل، موجب ایجاد وقفههای پیشبینینشده میشود.
- ارتباطات ناکارآمد: عدم هماهنگی یا تأخیر در تبادل اطلاعات با پیمانکاران حمل، دریافتکنندگان یا مشتریان، زمان تحویل کانتینر را به تعویق میاندازد.
- پرداختهای دیرهنگام: تأخیر در تسویهحساب با نهادهایی نظیر گمرک، مقامات بندری یا شرکتهای حملونقل نیز میتواند روند ترخیص را مختل نماید.
- شرایط جوی نامناسب یا بلایای طبیعی: رخدادهایی مانند طوفان، سیل یا زمینلرزه، عملیات تخلیه و تحویل را مختل میسازد.
- کمبود نیروی انسانی یا وسایل نقلیه: کمبود رانندگان، اعتصابات صنفی یا نبود تجهیزات حمل زمینی، مانع خروج بهموقع کانتینر از بندر میشود.
- بازرسیهای تصادفی گمرکی: انجام بازرسیهای بدون اطلاع قبلی از سوی گمرک، موجب توقفهای پیشبینینشده در خروج کانتینر میگردد.
- مدت زمان تأخیر (Overstay Duration): یکی از اصلیترین عوامل، تعداد روزهایی است که کانتینر بیشتر از فری تایم (Free Days) در بندر باقی مانده است.
- نوع کانتینر و اندازه آن: نرخ دموراژ برای کانتینرهای ۴۰ فوت معمولاً بیشتر از ۲۰ فوت است. همچنین کانتینرهای یخچالدار (Reefer) یا مخزندار (Tank) به دلیل نیاز به تجهیزات خاص، نرخ بالاتری دارند.
- موقعیت بندر یا کشور مقصد: نرخهای دموراژ در بنادر مختلف جهان متفاوت است. در برخی کشورها، فضای بندری محدودتر است و به همین دلیل هزینههای نگهداری کانتینر بالاتر است.
- شرایط قرارداد با شرکت کشتیرانی: گاهی در قرارداد حمل، شرایط خاصی برای دموراژ درج میشود. شرکتهایی که حجم بالایی از کالا را جابهجا میکنند، ممکن است تخفیفهای خاصی دریافت کنند.
- نوع حمل (FCL یا LCL): در حمل کانتینر کامل (FCL)، مسئولیت کامل دموراژ بر عهده گیرنده است، در حالی که در حملهای اشتراکی (LCL)، این هزینه بین صاحبان بار تقسیم میشود یا اپراتور بار گروهی آن را مدیریت میکند.
چه کسی مسئول پرداخت دموراژ است؟
یکی از سوالات رایج در فرآیندهای حمل و نقل کانتینری این است که "دموراژ را چه کسی باید پرداخت کند؟" پاسخ به این سوال بستگی مستقیم به شرایط قرارداد، نوع حمل، اینکوترمز (Incoterms) و دلایل ایجاد دموراژ دارد که میتواند توسط فرستنده، فروشنده یا گیرنده و خریدار پرداخت شود. اما در اغلب موارد، مسئولیت دموراژ بر عهده گیرنده نهایی کالا است.
عوامل تعیینکننده در مسئولیت پرداخت دموراژ:
- شرایط اینکوترمز (Incoterms):
- مسئولیت پرداخت دموراژ بسته به توافقات مندرج در قرارداد میان خریدار و فروشنده تعیین میشود.
- مدیریت ترخیص گمرکی:
- اگر گیرنده در انجام مراحل ترخیص گمرکی یا دریافت اسناد تأخیر داشته باشد، طبیعتاً مسئولیت پرداخت دموراژ نیز با او خواهد بود.
- شرکتهای واسطه یا فورواردرها:
- در برخی موارد که حمل به صورت Door to Door انجام شده، شرکت فورواردر مسئولیت دموراژ را در قالب قرارداد پذیرفته و ممکن است آن را پرداخت کند یا به مشتری منتقل کند.
چگونه میتوان از به وجود آمدن دموراژ و خسارات جلوگیری کرد؟
در حالیکه دموراژ میتواند هزینههای سنگینی به تجارت بینالمللی تحمیل کند، خوشبختانه با برنامهریزی درست و رعایت برخی نکات کلیدی میتوان از وقوع آن جلوگیری کرد. این موضوع بهویژه در حمل بار دریایی و حمل و نقل کانتینری اهمیت زیادی دارد، جایی که تأخیر در ترخیص، هزینهها را بهسرعت افزایش میدهد.
راهکارهای مؤثر برای جلوگیری از دموراژ:
- برنامهریزی دقیق برای ترخیص گمرکی:
- قبل از رسیدن محموله، باید کلیه اسناد گمرکی آماده و مراحل اداری آغاز شده باشد. استفاده از ترخیصکاران حرفهای و آگاه به قوانین داخلی و خارجی بسیار حیاتی است.
- هماهنگی منظم با شرکت کشتیرانی:
- آگاهی از تاریخ دقیق ورود کشتی، دریافت بهموقع بارنامه، و بررسی مهلتهای رایگان بندر کمک میکند تا فرآیند ترخیص بدون وقفه انجام شود.
- استفاده از حمل ترکیبی یا حمل هوایی در شرایط حساس زمانی:
- در مواقعی که تأخیر میتواند خسارت زیادی ایجاد کند، جایگزین کردن حمل دریایی با حمل بار هوایی یا استفاده از حمل و نقل ترکیبی (برای کاهش فشار زمانی) گزینه مناسبی است.
- رزرو بهموقع کامیون یا واگن ریلی برای تخلیه کانتینر:
- فراهم بودن وسیله حمل داخلی در لحظه ورود کانتینر میتواند از توقف غیرضروری آن جلوگیری کند.
- پیگیری مداوم وضعیت کانتینر در بندر:
- استفاده از ابزارهای دیجیتال ردیابی کانتینر احتمال تأخیر را کاهش میدهد.
- استفاده از قراردادهای منعطف با بندر یا خطوط کشتیرانی:
- در صورتیکه رابطه بلندمدتی با شرکتهای حمل دارید، میتوانید مهلتهای رایگان بیشتری مذاکره کنید یا در صورت بروز تأخیر، هزینه کمتری بپردازید.

تفاوت دموراژ و دیتنشن چیست؟
در صنعت حمل و نقل کانتینری، دو اصطلاح «دموراژ» و «دیتنشن» اغلب بهاشتباه به جای یکدیگر استفاده میشوند، در حالی که این دو هزینه، هر کدام به بخش خاصی از فرآیند حمل و تحویل کالا مربوط هستند و تفاوتهای مشخصی با هم دارند.
دموراژ به هزینهای گفته میشود که وقتی کانتینر وارد بندر میشود اما در زمان مقرر ترخیص یا تخلیه نمیشود، توسط شرکت کشتیرانی اعمال میشود. این هزینه بابت نگهداری کانتینر در ترمینال بندری بیش از مهلت رایگان تعیینشده (Free Days) دریافت میشود. به عبارت سادهتر، دموراژ زمانی به وجود میآید که کانتینر هنوز در محوطه بندر باقی مانده و عملیات ترخیص آن انجام نشده است.
در مقابل، دیتنشن مربوط به زمانی است که کانتینر از بندر خارج شده اما هنوز به شرکت کشتیرانی بازگردانده نشده است. به عنوان مثال، اگر گیرنده کالا کانتینر را به انبار خود منتقل کند ولی آن را دیرتر از زمان مقرر خالی کرده یا بازگرداند، هزینهای به عنوان دیتنشن محاسبه خواهد شد. بنابراین، تفاوت اصلی در محل کانتینر و زمان تأخیر است. دموراژ زمانی اتفاق میافتد که کانتینر در بندر است و ترخیص نشده، اما دیتنشن مربوط به زمانی است که کانتینر از بندر خارج شده ولی به موقع بازنگشته است.
درک درست این تفاوتها میتواند به شرکتها کمک کند تا بهتر برای برنامهریزی حمل، ترخیص و بازگشت کانتینرها آماده شوند و از پرداخت هزینههای اضافه جلوگیری کنند. این مسأله بخشی از مدیریت حرفهای هزینه حمل و افزایش بهرهوری در تعامل با شرکتهای کشتیرانی به حساب میآید.
تأثیر دموراژ بر هزینه حمل و تجارت بینالمللی
دموراژ تنها یک هزینه اضافی نیست، بلکه میتواند عاملی تعیینکننده در سود یا زیان نهایی یک قرارداد تجاری باشد. در دنیای رقابتی امروز، حتی چند روز تأخیر در ترخیص کالا ممکن است هزینه اضافه بههمراه داشته باشد و بر روابط تجاری و لجستیکی تأثیر منفی بگذارد.
تأثیر دموراژ بر هزینه حمل:
- دموراژ مستقیماً به هزینه نهایی حمل افزوده میشود و قابل پیشبینی در قیمت اولیه حمل نیست. این موضوع مدیریت بودجه در فرآیندهای حمل بار دریایی و حمل و نقل کانتینری را با چالش مواجه میکند.
- این هزینه در کشورهایی با بنادر پرترافیک، نرخ ارز متغیر و مقررات گمرکی پیچیده، بهشدت افزایش مییابد.
- برای محمولههای حجیم یا کانتینرهای یخچالی، نرخ دموراژ بسیار بالاتر است و ممکن است حتی از هزینه اولیه حمل بیشتر شود.
تأثیر بر تجارت بینالمللی:
- تأخیر در تحویل کالا به خریدار نهایی ممکن است باعث بروز جریمههای قراردادی شود یا به از دست رفتن فرصتهای فروش بینجامد.
- شرکتهایی که دموراژهای مکرر پرداخت میکنند، معمولاً از دید شرکای تجاری کمتجربه یا بیبرنامه تلقی میشوند و این بر اعتبار آنها تأثیرگذار است.
- بالا رفتن نرخ دموراژ ممکن است در بلندمدت باعث تغییر مسیرهای حمل شود و کشورهایی با فرآیندهای ترخیص کند، از نظر تجاری دچار افت جذابیت شوند.
راهکارهایی برای مدیریت زمان تحویل و کاهش دموراژ
در دنیای تجارت بینالملل، مدیریت زمان یکی از عوامل حیاتی برای کاهش هزینههای اضافی مانند دموراژ است. تأخیر در ترخیص، تخلیه یا بازگرداندن کانتینر میتواند نتیجه مستقیم ضعف در زمانبندی و هماهنگی بین اجزای زنجیره تأمین باشد. به همین دلیل، شرکتهای حرفهای با اتخاذ استراتژیهای دقیق زمانمحور، سعی میکنند ریسک دموراژ را به حداقل برسانند.
راهکارهای کلیدی برای مدیریت مؤثر زمان تحویل:
- تهیه تقویم تحویل و ترخیص:
- برنامهریزی دقیق از لحظه بارگیری در مبدا تا تخلیه در مقصد کمک میکند تا هیچ مرحلهای از فرآیند لجستیکی دچار وقفه نشود. ثبت تاریخهای کلیدی در نرمافزارهای مدیریت حملونقل یا حتی در فرمهای ساده، تأثیر چشمگیری در جلوگیری از تأخیر دارد.
- شروع زودهنگام فرآیند گمرکی:
- یکی از دلایل شایع دموراژ، تأخیر در ارائه مدارک به گمرک است. آغاز روند آمادهسازی اسناد پیش از رسیدن کالا به بندر، زمان قابل توجهی را صرفهجویی میکند.
- همکاری نزدیک با فورواردرها و ترخیصکاران:
- استفاده از خدمات شرکتهای حمل و ترخیص حرفهای، باعث میشود که امور با دقت، سرعت و هماهنگی بیشتری انجام شود. آنها معمولاً تجربه مدیریت مهلتهای رایگان را دارند و میدانند در چه زمانی باید چه اقدامی انجام دهند.
- هماهنگی مداوم با شرکت کشتیرانی و اپراتور بندر:
- بررسی وضعیت کشتی، ورود کانتینر به بندر، ظرفیت انبار و مسیرهای حمل داخلی باید به صورت مداوم رصد شود. این ارتباط مؤثر میتواند از وقوع بسیاری از تأخیرها جلوگیری کند.
- پیشبینی مشکلات احتمالی:
- گاهی شرایطی مثل تعطیلی بندر، اعتصاب، بارش شدید یا تغییر مقررات گمرکی باعث تأخیر در فرآیند تحویل میشود. شرکتهای موفق با پیشبینی این موانع و آمادهسازی راهکارهای جایگزین، مانع از بروز دموراژ میشوند.
نتیجهگیری
در دنیای پیچیده و در حال تحول تجارت بینالملل، درک درست از مفاهیمی مانند دموراژ برای هر کسبوکار فعال در حوزه واردات و صادرات ضروری است. دموراژ تنها یک هزینه جانبی نیست؛ بلکه عاملی کلیدی در افزایش یا کاهش هزینه حمل و حتی در موفقیت یا شکست یک معامله تجاری است. همانطور که در طول مقاله بررسی شد، دموراژ زمانی اتفاق میافتد که کانتینر بیشتر از مهلت تعیینشده در بندر باقی بماند و ترخیص یا تخلیه نشود. این هزینه میتواند به دلیل عواملی مانند تأخیر در اسناد، اختلال در حمل داخلی، مشکلات گمرکی یا ضعف در برنامهریزی زنجیره تأمین ایجاد شود. از سوی دیگر، مفهومی مشابه مانند دیتنشن نیز در صورت تأخیر در بازگرداندن کانتینر پس از خروج از بندر اعمال میشود.
خدمات حمل و نقل بین المللی شرکت هنزا ناو دریا
شرکت هنزا ناو دریا (هانزا) با افتخار و تجربهای گسترده در حملونقل دریایی، زمینی و هوایی، همواره در تلاش است تا با بررسی دقیق شرایط عملیاتی و نیازهای مشتریان، راهکارهای سفارشی و کارآمد ارائه دهد. ما با تکیه بر تحلیلهای تخصصی و درک عمیق از هر پروژه، راهحلهایی متناسب با وضعیت شما طراحی میکنیم که بهترین پاسخ به نیازهای حملونقل شما باشد. در زمینه حمل بار هوایی نیز، تیم ما آماده است تا با ارزیابی شرایط موجود و تحلیل نیازها، پیشنهادهای عملی و متناسب ارائه کند که به طور دقیق با اهداف و نیازهای شما هماهنگ باشد. بنابراین، با توجه به نوسانات در نحوه ارائه خدمات در بازار، جهت اطمینان از دریافت سرویس مورد نظر از این مجموعه و اطلاع از جزئیات خدمات و شرایط بهروز ما شما را به همکاری با تیم متخصصمان دعوت میکنیم. این تماس میتواند نقطه آغاز یک همکاری موفق و موثر باشد تا با هم بهترین راهحلها را برای نیازهای شما بیابیم.